Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία

Συνοπτική περιγραφή της ιστορίας της σπηλαιολογίας στην Ελλάδα και του έργου της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας

Η Ελλάδα, εξαιτίας των πλούσιων ασβεστολιθικών πετρωμάτων της, διαθέτει τεράστιο αριθμό σπηλαίων που υπολογίζεται, με τις μετριότερες εκτιμήσεις, ότι πρέπει να ξεπερνά τις 15.000. Απ’ αυτά έχουν επισημανθεί και καταγραφεί μέχρι σήμερα πάνω από 10.000, αριθμός αρκετά μεγάλος, που δίκαια τοποθετεί τη χώρα μας σαν μια από τις πλουσιότερες σε σπήλαια στον κόσμο.

Όμως παρ’ όλο αυτόν τον καρστικό πλούτο, οι συστηματικές εξερευνήσεις στην Ελλάδα άργησαν να αρχίσουν. Αιτία, η μακροχρόνια σκλαβιά και οι μετέπειτα συνεχείς πόλεμοι. Έτσι, οι πρώτες καταγεγραμμένες έρευνες σπηλαίων στη χώρα μας ξεκίνησαν από ξένους επιστήμονες όπως τον Γερμανό Φέντλερ, το 1841, που επισκέφθηκε και μελέτησε το σπήλαιο «Καταφύκι» της Κύθνου, τον Ελληνογάλλο νομομηχανικό Ν. Σιδερίδη που μαζί με τον Γάλλο I. Καππές, το 1891 μελέτησαν τις περίφημες καταβόθρες στην περιοχή Κάψιας Τριπόλεως, τον Άγγλο Ρ. Col, το 1910, που εξερεύνησε τις καταβόθρες της Κωπαΐδας και τον Αυστριακό γιατρό, σπηλαιολόγο και ανθρωπολόγο Adalbert Markovitz που από το 1928 μέχρι το 1939 εξερεύνησε πλήθος σπηλαίων με μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον.

Την εποχή αυτή, (γύρω στα 1920-1950), αρχίζει να εκδηλώνεται ενδιαφέρον και από τους Έλληνες για τα σπήλαια της χώρας μας, αλλά πάντοτε σε πλαίσιο ορειβατικό-εκδρομικό. Πράγματι, αρκετοί φυσιολατρικοί και ορειβατικοί σύλλογοι της εποχής εκείνης διοργάνωναν εκδρομές και καταβάσεις σε σπήλαια. Από την όλη κίνηση ξεχωρίζει ο Ε.Ο.Σ. (Ελληνικός Ορειβατικός Σύνδεσμος), ο Φυσιολατρικός Σύνδεσμος «ΠΑΝ», ο «Όμιλος Φυσιολατρών» και ο Σύλλογος «Υπαίθρια Ζωή».

Ιωάννης Πετρόχειλος (1901-1960)

Όμως σταθμό για την Ελληνική Σπηλαιολογία αποτέλεσε αναμφισβήτητα η ίδρυση της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας (Ε.Σ.Ε.), το 1950, ύστερα από πρωτοβουλία του αείμνηστου, φυσικού – γεωλόγου – σπηλαιολόγου Γιάννη Πετροχείλου και της αείμνηστης συζύγου του, επίσης σπηλαιολόγου, Άννας Πετροχείλου. Πρώτοι συνεργάτες τους, οι Γ. Γραφιός, I. Καψαμπέλης, Γ. Μοντεσάντος, Α. Χαρολίδης και αργότερα (στη δεκαετία του ’60) οι Δ. Λιάγκος, Ελ. Πλατάκης, I. Ιωάννου, Κ. Μερδενισιάνος και άλλοι. Από εκείνη την εποχή και πάντα με πρωτοβουλία του ζεύγους Πετροχείλου, αρχίζει ουσιαστικά και η συστηματική εξερεύνηση, χαρτογράφηση και εμπεριστατωμένη μελέτη των ελληνικών σπηλαίων από επιστημονικής και τουριστικής πλευράς.

Να σημειωθεί ότι, το 1953, η Ελλάδα, μέσω της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, λαμβάνει μέρος στο 1^ο  Διεθνές Σπηλαιολογικό Συνέδριο στο Παρίσι και καταπλήσσει με το πλήθος των αξιόλογων ανακοινώσεων της. Ακολουθεί σειρά άλλων συνεδρίων στα οποία η Ε.Σ.Ε. είτε συμμετέχει, είτε διοργανώνει κατά καιρούς με μεγάλη επιτυχία. Για το πολύχρονο αυτό έργο της Ε.Σ.Ε. και των μελών της, η Ακαδημία Αθηνών βραβεύει, το 1976, τόσο την Πρόεδρο της Άννα Πετροχείλου, όσο και την ίδια την Εταιρεία, αργότερα, το 1986.

Μέχρι σήμερα η Ε.Σ.Ε. έχει εξερευνήσει και μελετήσει χιλιάδες σπήλαια μεταξύ των οποίων και μεγάλο αριθμό εξαιρετικού ενδιαφέροντος για την αρχαιολογία, την παλαιοανθρωπολογία, τη βιολογία και τον τουρισμό τους ειδικότερα. Ενδεικτικά αναφέρουμε το σπήλαιο «Γλυφάδα» στο Δυρό της Μάνης, που θεωρείται ως ένα από τα ωραιότερα λιμναία σπήλαια του κόσμου, το σπήλαιο Περάματος στα Ιωάννινα, από τα καλύτερα των Βαλκανίων, το σπήλαιο «Των Λιμνών» στα Καλάβρυτα, με τις 13 κλιμακωτές λίμνες του, το σπήλαιο «Αλιστράτης» στις Σέρρες, το σπήλαιο «Κουτούκι» Παιανίας στην Αττική και τόσα άλλα που παρουσιάζουν έναν ανεπανάληπτο σε ομορφιά σταλακτιτικό στολισμό. Επίσης, τα προϊστορικά σπήλαια Πετραλώνων Χαλκιδικής, Αλεπότρυπα Δυρού και Ιδαίον Άντρο στην Κρήτη, αποτελούν μικρό μόνο δείγμα του τεράστιου αρχαιολογικού και ανθρωπολογικού έργου που πρόσφερε η Ε.Σ.Ε. στην επιστήμη.

Βασικοί σκοποί της Εταιρείας είναι η συστηματική εξερεύνηση, χαρτογράφηση και επιστημονική μελέτη των ελληνικών σπηλαίων, καθώς και η ανάπτυξη και διάδοση της αθλητικής σπηλαιολογίας στη χώρα μας, αλλά και η ανάδειξη και προστασία των σπηλαίων ως πολύτιμων μνημείων και φυσικών μουσείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Το ζεύγος Πετροχείλου τον Αύγουστου του 1949, ως εκπρόσωποι της Ελλάδας στη Διεθνή Σπηλαιολογική Συνάντηση που έγινε στη Βαλάνς της Γαλλίας και απετέλεσε το έναυσμα για την ίδρυση της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας ένα χρόνο αργότερα. (Φωτ. Αρχείο Άννας Πετροχείλου)

Η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, εκτός από τα κεντρικά γραφεία της στην Αθήνα, έχει ιδρύσει και Τοπικά Τμήματα στη Βόρεια Ελλάδα (Θεσσαλονίκη), στην Κρήτη (Ηράκλειο και Ρέθυμνο), στα Δωδεκάνησα (Ρόδο), στην Καλαμάτα, στη Μαγνησία και Αρκαδία. Επίσης, η Ε.Σ.Ε. δημιούργησε και διατηρεί Σπηλαιολογικό Μητρώο των καταγεγραμμένων σπηλαίων (8.500 περίπου), καθώς και δημοσιευμένων στο διεθνούς αναγνώρισης επιστημονικό της έντυπο, «Δελτίο της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας» (22 τόμοι μέχρι σήμερα) με μεγάλο αριθμό σπηλαιολογικών-καρστικών μορφών της χώρας μας, (σπήλαια, βάραθρα, υπόγειοι ποταμοί κ.λ.π.).

Ο Γιάννης και η Άννα Πετροχείλου έξω από την είσοδο του σπηλαίου «Γλυφάδα» του Δυρού το 1958, για την έρευνα και αξιοποίηση του οποίου διέθεσαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους. (Φωτ. Θεοχάρη)

Κάθε χρόνο, στα Κεντρικά Γραφεία της Εταιρείας στην Αθήνα, οργανώνονται πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια Εκπαιδευτικά Προγράμματα – Σεμινάρια Επιστημονικής και Αθλητικής Σπηλαιολογίας, στα οποία διδάσκονται από ειδικούς επιστήμονες, καθηγητές Πανεπιστημίων, (μέλη της Ε.Σ.Ε.) και έμπειρους σπηλαιολόγους, σειρά θεωρητικών μαθημάτων και πρακτικών ασκήσεων, στην τεχνική εξερεύνησης των σπηλαίων, στη χαρτογράφηση, στη φωτογράφηση, στις τεχνικές κατάβασης βαράθρων και στη σπηλαιοδιάσωση. Επίσης, διδάσκονται μαθήματα σχετικά με τη Γεωλογία, Υδρογεωλογία, Στρωματογραφία, Ορυκτολογία, Παλαιοντολογία, Παλαιοανθρωπολογία, Αρχαιολογία, Βιοσπηλαιολογία, χλωρίδα των σπηλαίων, Μικροκλιματολογία, Σπηλαιοθεραπευτική, ραδιοχρονολογήσεις αρχαιολογικών ευρημάτων, γεωφυσικές διασκοπήσεις, υπόγεια τηλεπικοινωνία, ενημέρωση περί του νομικού πλαισίου που διέπει τις έρευνες και την προστασία των σπηλαίων στη χώρα μας και άλλα. Αντίστοιχα σεμινάρια διοργανώνονται και από τα Τοπικά Τμήματα της Ε.Σ.Ε. στις έδρες τους.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί, ότι η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία από το 1951 είναι τακτικό μέλος της Διεθνούς Ενώσεως Σπηλαιολογίας (U.I.S), καθώς και ιδρυτικό μέλος της Σπηλαιολογικής Ομοσπονδίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (S.F.E.U.), και της νεοϊδρυθείσης Βαλκανικής Σπηλαιολογικής Ένωσης (Β.S.U.).

Οι μεγαλύτεροι Έλληνες σπηλαιολόγοι και Ιδρυτές της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας

Ο Ιωάννης Πετρόχειλος (1901-1960) ήταν φυσικός, γεωλόγος και σπηλαιολόγος. Διετέλεσε καθηγητής φυσικομαθηματικών στην Ευαγγελική Σχολή της Νέας Σμύρνης (Γυμνάσιο) και αργότερα Διευθυντής Υδρογεωλογίας στο Ινστιτούτο Γεωλογίας και Ερευνών Υπεδάφους (Ι.Γ.Ε.Υ. – σημερινό Ι.Γ.Μ.Ε.). Πρωτοπόρος στο χώρο της Ελληνικής Σπηλαιολογίας, εξερεύνησε μαζί με τη σύζυγό του Άννα, πάνω από 500 σπήλαια κυρίως στην Ελλάδα, αλλά και αρκετά στο εξωτερικό. Έγραψε πολλές πρωτότυπες επιστημονικές μελέτες σπηλαιολογικού και υδρογεωλογικού ενδιαφέροντος, οι οποίες έτυχαν διεθνούς αναγνώρισης. Δυστυχώς, ο πρόωρος θάνατός του σε ηλικία 59 ετών άφησε ανεκπλήρωτες πολλές πτυχές του έργου του.

Άννα Πετροχείλου (1910-2001). Ιδρύτρια της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας.

Η Άννα Πετροχείλου (1910-2001), σύζυγος του Ιωάννη Πετρόχειλου υπήρξε από τις πρώτες Ελληνίδες ορειβάτισσες, αναρριχήτριες και χιονοδρόμους, με τεράστια ορειβατικά επιτεύγματα, αφού θεωρείται η πρώτη γυναίκα που πάτησε τις ψηλότερες κορυφές του Ολύμπου, των Άλπεων και των παγετώνων του Βόρειου Πόλου μέχρι την 81^η μοίρα.

Παρακολούθησε για τρία χρόνια μαθήματα σπηλαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης (Παρίσι) και μέχρι το θάνατό της ήταν ο μόνος αναγνωρισμένος από τις διεθνείς σπηλαιολογικές οργανώσεις αντιπρόσωπος της Ελλάδας στα Παγκόσμια Σπηλαιολογικά Συνέδρια. Υπήρξε στενός συνεργάτης του άνδρα της, ακολουθώντας τον ενεργά σε όλες τις σπηλαιολογικές έρευνες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Μετά το θάνατο του, το 1960, ανέλαβε την Προεδρία της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας για αρκετά χρόνια, εξερευνώντας και χαρτογραφώντας πάνω από 1.000 σπήλαια, βάραθρα και υπόγειους ποταμούς σε όλη την ελληνική επικράτεια. Δημοσίευσε εκατοντάδες σπηλαιολογικές μελέτες μεγάλης επιστημονικής και τουριστικής αξίας σε ελληνικά, ξένα περιοδικά και εγκυκλοπαίδειες καθώς και στο «Δελτίο της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας», ενώ συνέβαλε ουσιαστικά στην τουριστική αξιοποίηση των σπουδαιότερων ελληνικών  σπηλαίων,  όπως  του  Δυρού,  του  Περάματος  των Ιωαννίνων, Δρογγαράτης και Μελισσάνης Κεφαλονιάς, Αγ. Γεωργίου Κιλκίς, Ζωντανών Ρεθύμνου και Παιανίας Αττικής. Για την προσφορά της στην έρευνα των σπηλαίων τιμήθηκε με σειρά διακρίσεων, περισσότερων των 50, μεταξύ των οποίων, όπως προαναφέραμε, το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1976) και το 2001 με το Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο.

Με το θάνατό της, κλείνει ένας ιστορικός κύκλος για τη σπηλαιολογία στη χώρα μας. Ένα έργο στα όρια του θρύλου, που αναμφισβήτητα δύσκολα θα επαναληφθεί.

Κώστας Μερδενισιάνος

Ιατρός – Σπηλαιολόγος- Μέλος του Δ.Σ. της Ε.Σ.Ε.

Δρ. Παλαιοανθρωπολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Επίκ. Καθηγητής (Ν.407) Ιατρικής Σχολής Πανεπ. Αθηνών.